Gmina Sępólno Krajeńskie

Sępólno nad Jeziorem Sępoleńskim. fot. arch. gminy

Jezioro Sępoleńskie. fot. arch. gminy

Sępolenka. fot. P.K.

Jezioro Lutowskie. fot. arch. gminy

Rezerwat przyrody „Buczyna“ - pomnik przyrody. fot. P.K

Sepólno Krajeńskie. fot. P.K.

Pałac w Komierowie z lotu ptaka. fot. arch. gminy

Gmina miejsko-wiejska Sępólno Krajeńskie położona jest w środkowej części powiatu sępoleńskiego na obszarze 22 918 ha. Jest drugą co do wielkości gminą w powiecie i najdalej na zachód sięgającą jednostką administracyjną województwa kujawsko-pomorskiego. Na zachodzie graniczy z województwem wielkopolskim (gmina Złotów) i fragmentarycznie z województwem pomorskim (gmina Debrzno), na północy z gminami Kamień Krajeński i Kęsowo, na wschodzie z gminą Gostycyn, na południu zaś z gminami Więcbork i Sośno. Gmina leży na Pojezierzu Krajeńskim i cała w obrębie Krajeńskiego Parku Krajobrazowego. Zamieszkuje ją 16 250 osób, w tym 9 370 w mieście Sępólno Krajeńskie (D3), położone nad Jeziorem Sępoleńskim i wypływającą zeń Sępolenką. O położeniu całej gminy w granicach parku krajobrazowego zadecydowało zachowane w dobrym stanie środowisko przyrodnicze, a przede wszystkim zróżnicowany fizjonomicznie polodowcowy krajobraz. Powierzchnia gminy zalega na wysokości 100-120 m n.p.m. W kilku miejscach wysokości są większe. Stosunkowo duże są też wysokości względne. W rzeźbie terenu najwięcej miejsca zajmuje wysoczyzna moreny dennej płaskiej i falistej, charakterystyczna dla północnej i środkowej części gminy. Jej wyrównana powierzchnia pocięta jest erozyjnymi dolinami małych cieków i prawie równoleżnikowo biegnącą rynną wypełnioną licznymi jeziorami, w tym Lutowskim i Sępoleńskim, wykorzystana i przekształcona w dolinę Sępolenki. Zachodnia część gminy zajęta jest przez rozległe równiny sandrowe obficie porośnięte lasami. W okolicach Komierowa (E3), Niechorza (E3) i Świdwia (D4) występują ozy, a na pograniczu z gminą Więcbork - kemy. Z wód powierzchniowych na uwagę zasługują głównie jeziora znajdujące się w środkowej i zachodniej części gminy, związane z polodowcową rynną, której przegłębienia wypełniają. Są to idąc od zachodu: Mielec, Lutowskie, Mały i Duży Smolanek, Sępoleńskie i Niechorz. Na zachodzie wśród leśnego otoczenia jest jeszcze jedno duże jezioro o nazwie Juchacz.

Z cieków wymienić trzeba Sępolenkę - główną rzekę gminy, prawoboczny dopływ Brdy i wiele małych cieków oraz kanały i rowy melioracyjne odwadniające miejsca o płytkim zaleganiu wody podziemnej. Są też na obszarze gminy bagna i torfowiska, których geneza związana jest z procesem zarastania jezior, głównie na południu m.in. wschodni człon „Torfowiska Messy“.

W lasach północno-zachodniej części gminy utworzone zostały cztery blisko siebie położone rezerwaty przyrody: „Lutowo“ (B3), „Gaj Krajeński“ (B2-3), „Buczyna“ (C3) i „Dęby Krajeńskie“ (B3). Z innych form ochrony przyrody utworzono na obszarze gminy jeden Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Torfowisko Messy“ (C-D4), użytki ekologiczne i wiele starych drzew uznano za pomniki przyrody.

Miejsca atrakcyjne pod względem turystycznym zostały w gminie wyeksponowane i odpowiednio zagospodarowane. Znajdują się w nich ośrodki wczasowe i gospodarstwa agroturystyczne. Są też w gminie znakowane szlaki turystyki pieszej i rowerowej.

Prócz Sępólna Krajeńskiego (D3) - miasta powiatowego o bogatej przeszłości historycznej (prawa miejskie w 1360 r.), z zabudową rynku z II połowy XIX wieku, warto jeszcze obejrzeć wsie: Komierowo (E3), Wałdówko (F3), Trzciany (D3), Skarpa (E3) i Lutowo (C3) z ciekawymi obiektami kultury materialnej.