Gmina Sośno

Sośno z lotu ptaka. fot. A.J.

Sępolenka-widok z mostu w Obodowie. fot. arch. gminy

Dwór w Przepałkowie. fot. arch. gminy

Chata z I poł. XIX w. w Szynwałdzie. fot. arch. gminy

Gmina wiejska Sośno zajmuje obszar 16 276 ha położony we wschodniej części powiatu sępoleńskiego. Graniczy od zachodu z gminą Więcbork, od północy z gminami Sępólno Krajeńskie i Gostycyn, od wschodu z gminą Koronowo, a na południu z gminami Mrocza i Sicienko. Mieszka w niej 5 387 osób (31.01.2000). Nie ma przemysłu.

Większość obszaru gminy zajmują użytki rolne (11 071 ha). Na lasy, położone głównie na południowym- i północnym zachodzie oraz w niewielkim płacie na południe od Sośna (F4), przypada zaledwie 2 491 ha. Rzeźba terenu nie jest tu zbyt silnie urozmaicona z tego względu, że większość obszaru zajmuje wysoczyzna moreny dennej. Moreny czołowe porośnięte drzewostanem mieszanym, występują zasadniczo tylko w części południowo-zachodniej gminy. Nie ma tu polodowcowych rynien, ani też rynnowych jezior. Są za to liczne ozy, które w postaci charakterystycznych wałów urozmaicają rzeźbę terenu. Ozy Wielowickie w Wielowiczku objęte zostały ochroną prawną jako Obszar Chronionego Krajobrazu. Do terenów prawnie chronionych należy tu również, położony na wschodnich peryferiach gminy, leśny rezerwat przyrody o nazwie „Wąwelno“ (E4). Rośnie tu kilkadziesiąt okazów sędziwych buków, jesionów i dębów, ze stanowiskiem brekinii. Na północy gminy znajduje się duży kompleks łąk zwany „Łąki Mazurskie“ (D-E4) o powierzchni około 100 ha. Nie jest to obszar formalnie chroniony, ale o dużej wartości przyrodniczej. Jest ostoją ptactwa, głównie żurawia i siedliskiem dzikich zwierząt. Sieć rzeczna jest obfita w południowej części gminy, są to jednak cieki małe. Z cieków większych na uwagę zasługują jedynie Sępolenka i Krówka, uchodzące do Brdy w sąsiedniej gminie Koronowo oraz Orla, mająca swe ujście w Noteci. Natomiast w skrajnie północno-wschodniej części gminy znajduje się interesujące bezodpływowe jezioro wytopiskowe Dziedno, którego powierzchnia wynosi około 70 ha.

W gminie Sośno liczne są pomniki przyrody i parki dworskie w Rogalinie (E4), Wąwelnie (F5) i Przepałkowie (E3).

Z dóbr kultury sakralnej godny obejrzenia jest kościół barokowy z XVII wieku w Wąwelnie, kościół konstrukcji szkieletowej z 1747 roku w Wielowiczu (E4) oraz kościoły neogotyckie z końca XIX wieku w Sośnie (F4) i Sitnie (F9).

Zachowały się dwory z końca XIX i początku XX wieku w Wąwelnie (F5), Przepałkowie (E3), Rogalinie (E4), Tuszkowie (E-F5), Olszewce (F3), Dziednie (F3) i Ostrówku (E4), a także dawny dwór myśliwski w Leśniewicach (F5). Nieliczne są też chaty drewniane w Szynwałdzie (E4), Rogalinie (E4), Wielowiczu (E4), Wielowiczku (E4) i Dziednie (F4). W Tuszkowie (E-F5) i Mierucinie (F5) znaleziono cmentarzyska z wczesnej epoki żelaza (ok. 550-300 p.n.e.).